รุธิราชรำพัน (โคลงนิราศหริภุญชัย)

รุธิราชรำพัน หรือ โคลงนิราศหริภุญชัย เป็นรัตนกวีนิพนธ์ที่มีชื่อเสียงที่สุดของล้านนา โดยเทียบได้กับโคลงอุปาทวาทศมาสของอโยธยา มหาราชเมืองแก้ว (ครองราชย์ พ.ศ.๒๐๓๘-๒๐๖๘) ได้พระราชนิพนธ์งานวรรณศิลป์นี้ในขนบนิราศในโอกาสที่เสด็จไปสมโภชพระมหาธาตุและพระมหาวิหารที่หริภุญชัยในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๐๖๐ และกล่าวว่าโคลง ๑๘๐ บทเสร็จสมบูรณ์ในเดือนตุลาคม ปีเดียวกัน

.

แม้ในรุธิราชรำพัน มหาราชเมืองแก้วทรงรำพึงรำพันถึงแม่นางศรีทิพย์ พระอัครชายา แต่ตลอดทางจากเชียงใหม่ไปถึงพระมหาธาตุหริภุญชัย พระองค์ทรงบรรยายถึงพระอารามที่อยู่ในเส้นทางสภาพธรรมชาติ วิถีชีวิตผู้คนในแง่มุมต่างๆ ทำให้วรรณกรรมนี้เสมือนคู่มือนำเที่ยวเมืองเอกและเมืองรองของอาณาจักรล้านนาอย่างน่าสนใจ

.

ในการศึกษาวรรณกรรมเรื่องนี้ใหม่ ดร. วินัย พงศ์ศรีเพียร เมธีวิจัยอาวุโส สกว. ได้เขียนบทวิเคราะห์ทางประวัติศาสตร์ ถอดความโคลงโบราณล้านนาเป็นภาษาไทยปัจจุบันเพื่อให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น กล่าวถึงสุนทรียรสในโคลง จัดทำสารัตถวิพากษ์และอธิบายศัพท์เก่า ตลอดจนได้แปลโคลงทั้งหมดเป็นภาษาอังกฤษด้วย